We kennen vast allemaal wel een paard dat snel spanning opbouwt. Of dit nou bij een klein beetje blijft, heel veel spanning wordt, veroorzaakt wordt door iets kleins of juist door iets wat écht enorm spannend is: spanning is hoe dan ook vervelend voor zowel paard als ruiter. Deze blogpost zal wat meer inzicht geven in het gedrag van een gespannen paard en een aantal oefeningen die hierbij zouden kunnen helpen.
Lýsa frá Karligarden
Eén van onze stagiairs heeft tijdens haar stage een trainingsplan opgesteld voor ons paard, Lýsa frá Karligarden. Zij is namelijk een heel duidelijk voorbeeld van een paard dat snel spanning opbouwt. Wellicht zit dit al in haar aard, maar ook haar verleden heeft eraan bijgedragen dat ze snel spanning opbouwt onder het zadel. Tijdens het grondwerk is het een blij, rustig en ontspannen paard. Echter, zodra ze het zadel ziet, komen de eerste stresssignalen al tevoorschijn. Onder het zadel is het een compleet ander paard dan aan de hand. Ze vertoont veel stressgedrag, ze wil al snel vluchten en communicatie met haar kan dan erg moeilijk zijn. Het gaat wel al steeds beter en we blijven proberen haar daarin te begeleiden. Op zoek naar meer rust en ontspanning, zodat zij ook onder het zadel kan gaan genieten van bijvoorbeeld prachtige bosritten.
Gedrag
Een paard met stress vertoont allerlei stresssignalen. Deze kunnen heel klein zijn of juist overduidelijk aanwezig. Denk hierbij onder andere aan een hoge hoofd-halshouding, verwijde neusgaten, een strakke en gespannen mond/kaak, het optrekken van de oogleden, het laten zien van oogwit, knipperen, een opgeheven staart, bijten/happen en vluchtgedrag. Kijk maar eens goed naar deze foto’s van Lýsa. Hierop zie je een aantal van deze stresssignalen goed terug. Het zijn momentopnames genomen uit video’s. Op deze manier kunnen we goed het gedrag bestuderen, want hoewel het op dit stilstaande beeld duidelijk te zien is, zijn sommige signalen maar heel klein en kan je ze snel missen.

Een paard kan niet alleen stresssignalen laten zien, maar er bestaan ook kalmeringssignalen. Deze signalen worden gebruikt om soortgenoten of andere stimuli uit de omgeving te kalmeren, maar ook om het stressniveau van het paard zelf te verlagen. Wel is het zo dat een paard dat veel kalmeringssignalen laat zien, hoogstwaarschijnlijk ook een hoog stressniveau heeft of net heeft gehad. Vaak beginnen kalmeringssignalen ook eerst met de kleine signalen. Een aantal voorbeelden van kalmeringssignalen zijn het verlagen van de hoofd-halshouding, knipperen met de ogen, kauwen, likken, wegdraaien met het hoofd en schudden.

Oefeningen
Een aantal oefeningen die wij meepakken in de training van Lýsa, kunnen wellicht ook nuttig zijn voor andere paarden die stress ervaren, of kunnen überhaupt nuttig zijn om mee aan de slag te gaan. Wij werken veel vanuit de academische rijkunst en we werken daarnaast met clickertraining (wij gebruiken een beloningswoord in plaats van een clicker) en voerbeloning. Kijk goed wat voor jou en je paard werkt, maar hopelijk heb je wat aan deze oefeningen.
Halthouden
Bij een gespannen paard is het van belang om te onderzoeken op welk moment of in welke situatie het paard wél ontspannen is/kan zijn. Bij Lýsa is dit bijvoorbeeld tijdens het halthouden. Op zichzelf een simpele oefening, maar ze zoekt dan veel sneller de rust op en kan weer een beetje gaan ontspannen. Zoek voor jouw paard ook iets waarin hij/zij zich weer wat kan herpakken.
Op de volte
Wanneer je een paard op de volte zet, wordt hij ertoe uitgenodigd om het tempo te verlagen en zijn hoofd-halshouding te laten zakken. De vluchtreactie wordt geminderd en een lagere houding zorgt voor meer ontspanning.
Wijken om de achterhand
Bij deze oefening geldt eigenlijk hetzelfde principe als op de volte. Het paard wordt uitgenodigd zijn hoofd-halshouding te verlagen, waardoor er meer ontspanning zal optreden. Daarnaast is het een goede oefening om losgelatenheid in het lichaam en bewustwording van de beenzetting te creëren.
Laag
Dit is een oefening waarbij je het paard op (stem)commando kan leren om zijn hoofd/hals omlaag te brengen. De hartslag van het paard zakt en het paard krijgt de kans om meer rust te ervaren. Je kunt deze oefening aanleren door met één hand een plekje bij de schoft aan te raken, met de andere hand het hoofd omlaag te vragen aan het halster(touw) en tegelijkertijd het commando ‘laag’ te geven. Zodra het hoofd omlaag gaat, haal je de druk eraf. Een kleine reactie is in het begin al goed en dit kan dan steeds verder uitgebreid worden.
Achterwaarts
Weer een oefening waarbij er gevraagd kan worden om een verlaging van de hoofd-halshouding, wat vervolgens dus weer zorgt voor ontspanning. Daarnaast kan je weer teruggaan naar een moment van rust. Een vluchtreactie zal altijd naar voren zijn, maar wanneer het lukt om het paard ontspannen achterwaarts te laten gaan, zal de drang om te vluchten ook weer verminderen. Ook is het een nuttige oefening voor meer buiging en souplesse in de achterhand en rug.
Het pauzehokje
Een mooie oefening die de bovenstaande oefeningen combineert, is het zogenaamde ‘pauzehokje’. Deze oefening is ook echt bedoeld als een compleet rustmoment in de training. Het heeft dezelfde effecten als hierboven al genoemd zijn: meer ontspanning, minder adrenaline en minder vluchtgedrag. Het is wel belangrijk dat het paard al een aantal basis dingen beheerst. Het paard moet bijvoorbeeld gemakkelijk achterwaarts kunnen, de achterhand opzij kunnen zetten en het hoofd gemakkelijk omlaag kunnen brengen op jouw commando. Het ‘pauzehokje’ is opgebouwd uit de volgende stappen: ten eerste zorg je ervoor dat het paard recht tegenover je komt te staan, dus wanneer hij naast je staat, zul je de achterhand opzij moeten zetten. Daarna is het de bedoeling dat je het paard een aantal meter achterwaarts zet. Tot slot vraag je het hoofd van het paard omlaag. Wanneer hij niet reageert op jouw commando om dit te doen, kan je weer wat dichter naar je paard toe gaan en het dan opnieuw vragen. Het is belangrijk dat je zelf uiteindelijk wel weer op afstand van je paard komt te staan en dat jij zelf ook veel rust uitstraalt om deze oefening optimaal te kunnen benutten. Hoe lang en hoe vaak je deze oefening toepast, is erg afhankelijk van het paard zelf en de situatie op dat moment. In het begin kan het zeker zijn dat je de oefening langzaamaan moet opbouwen, omdat het paard het misschien niet direct snapt. Let daarnaast goed op de signalen die het paard geeft. Als jij denkt dat je paard weer klaar is om verder te gaan, kan je de training weer voortzetten. Op de afbeelding is de oefening te zien.

Aandachtspunten
Het is natuurlijk altijd van belang om zelf een goede inschatting te maken van jouw paard en de situatie. Soms kan een bepaald gedrag ook door iets anders veroorzaakt worden. Grote neusgaten bijvoorbeeld kunnen ook komen door een grote inspanning, waardoor het paard zijn neusgaten wijder maakt om zo meer zuurstof binnen te krijgen. Een paard kan gaan schudden of zwiepen met zijn staart om vervelende vliegen weg te jagen. Het hoeft dus niet altijd veroorzaakt te worden door stress. Daarnaast is het ook niet erg als je paard af en toe een kort moment spanning voelt. Zo lang het geen langdurige stress wordt en het paard ook weer kan ontspannen, hoeft het niet erg te zijn. Ga je maar eens verdiepen in het gedrag van paarden en ga dan kijken naar je eigen paard. Wat laat hij/zij zien? Hoe vaker je het doet en hoe meer je leert over gedrag, hoe beter het je terug kan zien tijdens je eigen trainingen. Ook niet alle oefeningen en trainingsmethoden werken hetzelfde voor ieder paard en mens. Iedereen is uniek, iedereen vindt iets anders fijn of handig. Kijk daarom altijd goed naar de situatie en je paard. Jij kent jouw paard immers het best!